بسیاری چنین شنیده و یا می پندارند که کاخ میان پشته، همان کاخ معروف ((خوشتاریا)) می باشد که پس از آتش گرفتن آنرا مرمت و نوسازی نموده اند.

کما اینکه در صفحه 2 وژه نامه گیلان و زنجان روزنامه اطلاعات شماره 18185 مورخه 11 خرداد 1366 آمده است که:

( در سال 1288 هجری به دستور میرزا حسن خان سپهسالار صدراعظم عمارت زیبائی برای اقامت ناصرالدین شاه که برای اولین بار در سال 1290 هجری عازم فرنگ بود در میان پشته انزلی که بین انزلی و غازیان واقع شده ساختند که به عمارت سرداری یا شمس العماره می گفتند ساختمانی پنج طبقه و چند ضلعی و بامی به سبک چینی با کاشیکاری و آینه کاری و پرده های سفید و فوق العاده شکیل به علت نا استواری مصالح و شتابزدگی در ساختن رو به انهدام گذاشت و در عصر مشروطیت تقریباً ویران شد. این بنا یکبار دچار حریق شد که در زمان رضا خان برای اقامت وی آنرا بازسازی کردند و نام کاخ سلطنتی به نهادند. این نوع بناها در عهد قاجار ((کلاه فرنگی)) می گفتند.

(کاخ سلطنتی میان پشته به دستور رضاشاه و به دست مهندسین ایرانی از جمله مهندسین مظلومیان در سال 1308 شمسی آغازو پس از دو سال در سال 1310 به پایان رسید از جمله کارهای هنری این ساختمان پله ای است که طبقات سه گانه را بهم وصل می کند بطوریکه اگر شخصی در شیروانی ساختمان باشد طوری پله ها بدون پایه جاگذاری شده که در آن واحد کف زیرین را خواهد دید این ابتکار پله سازی از چوب بدست استاد حاجی آقا نامی(( منظور استاد حاج آقا مینوئی می باشد-ن) از اهالی بندرانزلی ساخته شده است بطوریکه مهندسین آن زمان را مبهوت کرده است).

مشخصات کاخ میان پشته

زمین کلی کاخ 102666 متر مربع و زیربنای دو طبقه 1168 متر مربع می باشد. با توجه به اینکه طبقه هم کف از قسمت بیرونی تا حدود یک متر از سطح زمین دارای یک شیب ملایم جهت نما و استحکام می باشد در نتیجه زیربنای آن چند متر مربعی بیشتر است، که اگر طول و عرض تقریبی را 21*28 متر در نظر بگیریم طبقه پائین 588 متر مربع و طبقه فوقانی 580 متر و ارتفاع از کف زمین 14 متر می باشد.

بدنه ساختمان از بلوک 25*25*50 سانتیمتری و دو جداره ساخته شده و بین دو جدار حدود 10 سانتیمتر قاصله نهاده اند و در اطاق ها و حتی قسمت های بیرونی هواکش هائی که با توری های فلزی حدود 15*15 سانتی تعبیه شده است تا ساختمان از رطوبت محفوظ بماند کاخ دارای 11 اطاق و یک سالن پذیرائی با چهار سرویس حمام و دستشوئی در ساختمان می باشد.در اطاق ها لوستر های کریستال آویزان است ولی در سرسرا که ارتفاع از کف تا سقف طبقه دوم و بیش از 12 متر است لوستر بزرگ 60 شاخه ای کریستال با زنجیری که بر آن روکشی از پارچه ضخیم پوشانده اند از گنبد مانندی که از آهن در عرض و طول سرسرا ایجاد کرده اند که از داخل سقف را گچ بری نموده اند.

موج شکن های انزلی

یکی از آثار قدیمی بندرانزلی، موج شکن های آن است، که می توان آنها را بعد از مناره(برج ساعت) سمبل انزلی دانست. موج شکن ها در واقع از شاهکار های معماری اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم میلادی می باشد و زیبائی و ابهتی خاص به بندرانزلی بخشیده و چشمان هر تازه واردی را که در ساحل دریا و بلوار انزلی گردش می کند و یا از کانال بین انزلی و غازیان عبور می نماید، خیره می سازد. جوانان ندانسته و پیرمردان ما ناخواسته، هریک به دلخواه خود، درباره موج شکن ها سخن ها بر زبان می آورند و داستان ها تعریف می کنند و با اینکه کارکنان ایرانی موج شکن ها در قید حیات نیستند و پرونده احداث این پیکره عظیم که کانال انزلی را در مقابل امواج خروشان دریای خزر ،در آرامش نگاه می دارد.همراه کمپانی سازنده به روسیه برده شد.و در بایگانی راکد اداره بندر و کشتیرانی نیز سابقه ای موجود نیست. نگارنده به ناچار از طرق مختلف و در حدود امکان ، اطلاعات دقیق و مستندی را جمع آوری ، تا ثبت در تاریخ انزلی گردد.

نظر به اینکه موج شکن ها ، تحت نظر اداره بندر و کشتیرانی اداره می شود قاعدتاً می باستی جزو تاسیسات اداره بندرو کشتیرانی نوشته می شد ولی چون از بنا های تاریخی بندرانزلی است لذا از موسسات اداره بندرتفکیک و بخش بناهای تاریخی انزلی اضافه و ضمیمه گردیده است و خواننده در متن مطالب درباره موج شکن ها ملاحظه خواهند کرد که کلیه امورات آن ، بوسیله اداره می شود.

چگونگی ساختمان موج شکن ها

متاسفانه کتاب یا نشریه ای که از چگونگی احداث موج شکن ها در انزلی حکایت نماید در دسترس نگارنده قرار نگرفت و آنچه که متعاقبا خواهد آمد معتبر ترین اطلاعات در این باره می باشد.

طبق مدارک موجود دربایگانی راکد گمرک انزلی که مربوط به سال 1323 می باشد چنین آمده است:

(بندرپهلوی ، دارای دو موج شکن به طول 1270 متراست و در قسمت مشرق و مغرب شهر واقع شده و فاصله بین بندر پهلوی و غازیان را از امواج دریا و طوفنهای شدید محفوظ نگه می دارد و برای کشتی ها از آسیب و خطرات طوفان دریا ، پناهگاه خوبی است .

تامین مصالح ساختمانی

مرحوم مهندس اسماعیل قناعت پور،هیدروگراف و کارمند بازنشسته اداره بندر و صاحب نظر قبل از فوت اظهار داشت که:

( جهت موج شکن ها، ابتدا نوعی سنگ از بادکوبه آوردند. البته از همان سنگ هائی که حمام علی اف را ساخته اند.ولی مهندسین روسی به عللی مصرف آنرا صلاح ندانستند و ناچار به تحقیق و جست و جوی سنگ موردنیاز در اطراف انزلی و کوههای طوالش پرداختند. از این رو مهندس((پلاناتوف))کارشناس معدن، سه نوع سنگ سیاه، قهوه ای ، خاکستری رنگ را در کوههای پونل 40 کیلومتری انزلی نمونه برداری و جهت آزمایشات لازم به روسیه فرستادند و سنگی را که در ساختمان موج شکن ها مورد استفاده قرار گیرد و از هر جهت در مقابل آب و هوا و کولاک دریا مناسب تشخیص داده دستور استخراج کامل آنرا دادند.

برای حمل سنگ ها ، از پونل به سیاوزان کپورچال که در دهانه مرداب قرار داشته جنگل را بریده و جاده ای برای کشیدن راه آهن احداث نمودند. سپس سنگ ها را با واگن های باری که بوسیله لوکوموتیو کشیده می شد به سیاوزان و تا اسکله ای که برای همین منظور احداث کرده بودند می آوردند و آنگاه در کرجی های بزرگ نخلیه و هر سه تا چهار کرجی را بوسیله کرجی موتوری به سوی انزلی یدک کشیده و به اداره بندر به موج شکن ها می رسانیدند.

آقای عابدین جفرودی کارمند بازنشسته شهرداری اظهار دارد:

(بارکاسی که لاکامو قایق های بزرگ حمل سنگ پونل را از ساحل مرداب کپورچال به انزلی یدک می کشید بنام هما بود و فرمانده ای داشت به نام عباس کماندار که چند سال پیش فوت کرده است.

درباره احداث راه اهن در تاریخچه راه آهن در جلد دوم تاریخ انزلی مشروحا صحبت شده و طبق مدارک موجود در بایگانی راکد گمرک طول راه اهن پونل سیاوزان تا ساحل کپورچال 15 کیلومتر بوده است.

مرحوم حسین قنبری 78 ساله کارمند بازنشسته اداره بندراظهار دارد:

(ابتدا با دیلم کوه را سوراخ می کردند و دینامیت می نهادند و منفجر می نمودند.

آنگاه دو نفر استاد سنگ تراش بنام عیسی همدانی و عظیم همدانی تحت نظر استاد غلام خواجه محمدی اهل ابهر با عده ای کارگر به تراشیدن سنگ می پرداختند.

سه لوکوموتیو وجود داشت و از دو دستگاه مرتباً استفاده و یک دستگاه به صورت رزرو بود و علی خسروی و مرتضی قلی مهاجر ، لوکوموتیوران بودند و عبدل معروف به عبدل کرسرمکانیک و 800 نفر کارگر و کارمند کار می کردند و آقای کشاورز رئیس اداره بنگاه پونل بود.

احداث بلوار

از تاریخ دقیق احداث بلوار نیز سندی معتبر در دسترس نیست ولی آنچه مسلم است در زمان حکومت مرحوم عمید همایون بلوار وجود داشته اشت.

خانم رخساره امین طهماسبی حدود 80 سال دارد و از خانواده های نزدیک به عمید همایون بوده اظهار می دارد:

(پدرم مرحوم غلامعلی امین الرعایا که از طرف مرحوم عمید همایون حکمران انزلی به حکومت شهر تعیین شده بود کسی را به بادکوبه فرستاد و نقشه بلوار آنجا را بیاورد و پس از رسیدن آن نقشه ، بلوار قسمت فوقانی را درست کرده و نام بلوار را هم به علت آنکه در بادکوبه بلوار می گفتند به روی آن گذاردند که آن موقع من کودک بودم).

درباره این که امین الرعایا به عنوان رئیس بلدیه بوده که در بخش بلدیه مشروحاً در این باره اشاره شده است فقط به این نکته می پردازیم که امین الرعایا چند بار به عنوان رئیس بلدیه منصوب شده بود. کمااینکه روزنامه شماره 22 نسیم شمال مورخه 8 رمضان 1332 هجری قمری 1293 شمسی می نویسد:

(عمید همایون طاق سالی به ایمن الرعایا که شهر مثل دسته گل داده است) شاید این زمان هم رئیس بلدیه بوده است. طبق مدارک موجود در بایگانی شهرداری بندرانزلی:

(بلوار تحتانی و فوقانی از سال 1301 شمسی بوسیله شهرداری احداث و به مرور آباد گردید که جمع مساحت آن 23382 متر مربع باشد.از ابتدای مرداب الی ساختمان بتنی جدید دریا به نظر می رسد منظور موج شکن انزلی است

اراضی فوقانی باغ گلستان به استثنای قرنطینه که در محل فرمانداری بوده است در سال 1308 احداث و در مقابل زمین توپخانه 16980 متر مربع و اراضی تحتانی بلوار جدید در سال 1312 بوسیله شهرداری احداث شده در حدود 6600 متر مربع.

و چنین معلوم است تفوت 198 مترمربع احتمالا مربوط به دیواره های بلوار باشد.