یکی از آثار دیدنی و زیبا درشهرستان بندرانزلی وجود دو پل بتونی بین انزلی میان پشته و میان پشته –غازیان است. هر چند پل سازی امروز آسان است، ولی اگر با همه پیشرفت های علمی و صنعتی بخواهند همین دو پل را با همین مشخصات بسازند مطمئناً پیش از این مدت زمان ساختن پل ها در آن زمان طول خواهد کشید.
قبل از احداث این دو پل رفت و آمد بین انزلی و غازیان با قایق صورت میگرفت و پس از اینکه جاده شوسه بین غازیان به تهران کشیده شد باز هم ارتباط انزلی با رشت-تهران از طریق خشکی امکان پذیر نبوده و بالنتیجه راه تهران و آذربایجان از طریق انزلی-آستارا نیز قطع بوده است.
«پل غازیان» و «پل انزلی» از قدیمی‌ترین سازه‌های این شهر بندری هستند. پیش از هر چیز لازم‌ست بدانید شریان‌های اصلی انزلی بواسطه این پل‌ها، بر بطن طبیعت گره خورده و همین چشم انداز زیبا و مسحور کننده‌ست که این سازه‌ها را با معماری خاص‌شان ویژه کرده است.
پل‌هایی که در زمان خود نماد مدرنیته بودند و همچنان پس از گذشت دهه‌ها از ساخت‌شان، ویژگی منحصربفرد خود را دارند. خاصیتی که از بدو تاسیس‌شان به هیچ عنوان آسیب اکولوژیکی برای منطقه نداشت و ای بسا بر زیبایی شهر افزود و همچنان نیز با هیبت فرتوت خود نمایی جذاب و جلوه‌ای درخور دارد.باید اذعان کنیم: پل غازیان از دیرباز تا به اکنون نقش مهمی در جریان بصری شهر انزلی ایفا کرده است.
پلهای بندر انزلی بیش از نیم قرن پیش با حواشی و جریاناتی در پشت پرده ساخته شده بود. حواشی ساخت پل غازیان بندر انزلی مقارن بود با وزارت «رجبعلی منصور» در دوران رضاشاه. دوره‌ای که قراردادهای مهم عمرانی، و ساخت و سازهای ضروری از جمله پلهای ارتباطی مازندران و پل غازیان بندر انزلی (بندر پهلوی)، بواسطه قراردادی با شرکت‌های خارجی از جمله شرکت «سنتاب» منعقد و انجام شده بود.
در بررسی پیشینه و تاریخچه پلهای انزلی به این نتیجه می‌رسیم که این دو پل بتونی با طراحی و مهندسی ویژه خود، از گذشته دور، مسیر ارتباطی بین سه بخش «غازیان»،«میانپشته و قلم گوده» و «انزلی» بوده است. پیش از احداث این پل‌ها رفت وآمد بین این سه بخش بواسطه قایق امکان پذیر بود. در سال 1231 شمسی، سرتیپی فرانسوی در بازدیدی که از بندرانزلی داشت گزارشی برای ناصرالدین‌شاه نوشت.
« قریه غازیان که مقابل انزلی است و خالصه‌ی دیوان اعلی و الان سپرده به اکبرخان بیگلربیگی است. این قریه کمال استعداد به جهت آبادانی دارد و از راه خشکی این قریه به تمام بلوکات رشت می‌توان رفت. مابین انزلی و غازیان را می‌توان پل بست و متصل به یکدیگر کرد. عرض دهنه مرداب که مابین انزلی و غازیان به دریا داخل می‌شود 360 ذرع است.»
در سال 1314 شمسی جریان ساخت پلهای انزلی و غازیان طبق محاسبات و مشخصاتی که در ادامه به آن خواهیم پرداخت، آغاز شد. پل‌ها از پیمانکارانی مثل شرکت‌های سوئدی «سونسکاانترپرناد» و «موتلا» و شرکت آلمانی «سنتاب» برخوردار بود.
طول این پل به 210.40 متر می‌رسد. عرض آن به 10متر. ارتفاع آن نیز از سطح آب بیش از 6.5متر است. پل غازیان 5 دهانه ثابت دارد. یکی از دهانه‌ها به صورت محرک طراحی شده و این بخش متحرک به طول 25 متر است. پیشتر این بخش متحرک بخاطر عبور کشتی‌ها و بارکاس‌های شیلات مورد استفاده قرار میگرفت. برای حرکت قسمت متحرک موتور مکانیکی مخصوصی تعبیه شده که دارای چرخدنده‌های بزرگی‌ست.
محورها به یک الکتروموتور چهل اسبی متصل بودند. طراحی این موتور به گونه‌ای بوده که می‌توانست دوبرابر ظرفیت نیروی خود را تحمل کند. نکته‌ای شگفت‌انگیز در طراحی این پل وجود داشت. چنانچه جریان برق قطع می‌شد اپراتور نیز می‌توانست بوسیله دست آن را حرکت دهد. علت این امر برقراری توازن فیزیکی بواسطه قوه محرکی بود که در طراحی این پل درنظر گرفته شده بود.
طول پل انزلی برابر است با 127.50متر این پل به مانند پل‌غازیان 10متر عرض دارد. ارتفاعش حدودا 6.5متر است. پل سه دهانه دارد و متدلوژی ساخت آن به مانند پل غازیان است. بخش متحرک پل انزلی نیز به مانند همتای غازیانی خود است.
طبق مشخصات ثبت شده در اسناد موجود اداره بنادر و کشتیرانی بندرانزلی، هر دو پل با ساختاری تماما بتنی مهندسی شده‌اند. این پل‌ها توان تحمل بار ترافیک سنگینی از کامیونت‌های باری 18تنی، با فشار برخورد معادل 20درصد را دارند. شاید برایتان جالب باشد که پل انزلی در بمباران سوم شهریور ماه 1320 بواسطه هواپیماهای شوروی دچار آسیب شده بود. آسیب‌های وارد مربوط به تیرهای روشنایی پل بود که بعدها مرمت شد.
در بررسی فرآیند اجرای پروژه پل غازیان و انزلی متوجه می شویم نفرات اصلی هر تیم که بر روی ساخت پل کار می‌کردند اکثرا سوئدی بودند. شخصی به‌نام «مسیو جو آنی» سرپرست این تیم‌ها بود. این فرد مدیریت تدارکات واحدها را برعهده داشت.
در بدو کار از بستر رودخانه و محل احداث پلهای انزلی و غازیان نمونه برداری انجام و به کشور آلمان ارسال شد. بعد از گذشت 6ماه محاسبات فنی مهندسی، طراحی پل‌ها صورت گرفت. در اولین اقدام هم، برنامه کارگذاری ستون‌های پل‌غازیان به اجرا درآمد. در این قسمت بیشترین تمرکز بر روی آرماتور و بتن‌ریزی بود.
بتن لازم از بخش جنوبی میدان گمرک تهیه و بواسطه واگن‌های دستی از طریق ریل‌های موجود منتقل می‌شد. بخاطر نبود امکانات بتن‌گیری صدها کارگر در این بخش فعالیت داشتند. روی هم رفته چیزی در حدود 500 تا 600 کارگر ایرانی و خارجی بر روی پروژه پل‌ها کار می‌کردند. بعد از اتمام میخکوبی پل غازیان، سریعا پروسه میخکوبی پل انزلی آغاز شد.
نقل است که وقتی بتن‌ریزی بخش محرک پل غازیان در حال انجام بود، مهندسین مربوطه با ایجاد وقفه‌ای جریان کار را متوقف کردند. در جریان سخنرانی مهندسین خارجی، لیستی از نفرات حاضر در پروژه با سمت‌هایی که داشتند، و نیز شرحی از چگونگی احداث پل بر لوحی در ابعاد 40*30 تهیه و در بخشی از بتن‌کاری به یادگار قرار دادند.
قسمت متحرک پلهای انزلی و غازیان متشکل از دو بخش بود. همانند دوکفه ترازو عمل می‌کرد. در مقاله‌ای که پیشتر با هدف احیا پل غازیان بواسطه «حسین آلادینی» از کارشناسان حوزه صنعتی نگاشته شده نکات حائز اهمیتی از بخش متحرک پل قید شده است.
به دلیلِ در دسترس نبودن نقشه‌های فنی، بررسی‌های میدانی که بواسطه نامبرده صورت گرفت، نشان می‌هد که برای تامین برق قطعات و تجهیزات از یک دستگاه دیزل ژنراتور، مارک DIESEL+ POLAR ATLAS ساخت کشور «سوئد» استفاده می‌شد.
علاوه بر این در انتهای قسمت متحرکِ 25متری، موتورگیربکسی تعبیه شده بود که نقشِ نگهدارنده و ضامن تثبیت کننده در زمان پایین بودن پل را ایفا می‌کرد. عملکرد این بخش تحت‌تاثیر زنجیر مخصوصی بود که امکان عملکرد دستی آن را هم محقق می‌ساخت.
کلیّه این عملیات بواسطه اپراتور پل صورت میگرفت. اولین اپراتورهای پل غازیان افرادی به نام «فرودین روانی غازیانی» و «سلودین پاشا ایراونی‌پور» بودند. این اپراتورها اقدامات لازم را از روی تابلو برقِ روی پُل انجام می‌داند. هنوز هم این تابلو بالای پُل وجود دارد. جالب است بدانید کلیّه تجهیزاتی که به آن اشاره شد همچنان وجود داشته و قابل رویت‌اند.
حواشی ساخت پل غازیان بندرانزلی مقارن بود با وزارت «رجبعلی منصور» در دوران رضاشاه. دوره‌ای که قراردادهای مهم عمرانی، و ساخت و سازهای ضروری از جمله پلهای ارتباطی مازندران و پل غازیان بندرانزلی (بندرپهلوی)، بواسطه قراردادی با شرکت‌های خارجی از جمله شرکت «سنتاب» منعقد و انجام شده بود.
بر اساس صورتجلسه‌ای که در تاریخ 28 اسفند1314 تهیه و تنظیم شد، وزیر عدلیه لایحه‌ای را تسلیم مجلس کرد. صحبت از اتهاماتی بود که در جریان ساخت پل غازیان و پلهای مازندران اتفاق افتاده بود. این در حالی بود که در 27 دی 1314علی منصور از وزارت راه برکنار شد.
کمیسیون عدلیه در تاریخ مذکور گزارشی را منتشر کرد. در این گزارش «على‌اصغر طالقانى» مدیر داخلى شرکت سنتاب عنوان داشت که مبلغ یکصد و پنجاه هزار ریال به علی منصور پرداخته است. این پرداخت علت‌دار در سه نوبت براى امضاء قرارداد پل‌ها صورت گرفته بود.
علاوه بر این، به استناد صورتجلسه مذکور، على‌اصغر طالقانى اینطور بیان کرده بود که فقط مبلغ پنجاه هزار ریال بخاطر امضاى قرارداد پل غازیان به على منصور پرداخته است. طبق شواهد اینطور عنوان شده که جریان امر مناقصه پل‌غازیان در دو مرحله پیگیری شده.
اولین بار کمیسیون مناقصه به عضویت مهندس شقاقی تشکیل شده و در نتیجه آن زمان برگزاری مناقصه به دلایلی تمدید گردیده است. در جریان مرحله دوم کمیسیون مناقصه که به ریاست امیر اصلانى بوده و به نفع شرکت سنتاب، شخص امیر اصلانى بنا به اعتراف خود بیان می‌کند که 140هزار ریال از مدیر شرکت سنتاب دریافت کرده و على منصور نیز کاملا به این موضوع آگاه بوده است.
کاملا مشخص بوده که علی منصور با عوامل شرکت سنتاب در ارتباط بوده. در جایی اینطور عنوان شده که «شرکت سنتاب عمل مطالعه و نقشه‌بردارى ساختمان پل غازیان را به عهده گرفته»، همین تهیه نقشه قبل از برگزاری مناقصه می‌تواند یکی از شواهد مرتبط با دست‌های پشت پرده باشد.
منصور با این اتهام که مستقیما در جریان این پروژه‌های عمرانی رشوه دریافت کرده روبرو شده بود. علاوه بر اینها از رشوه‌گیری مدیران زیردست خود خبرداشته در حالی که برخوردی با آنها صورت نگرفته. ضمنا کاملا مشخص شده که مناقصه پل‌ها از جمله پل غازیان بدل به یک معامله پنهان شده است.
در پایان این پیگیری‌ها منصور بواسطه هیئت عمومی مستشاران دیوان عالی تبرئه شد. در 31 مرداد 1315 این هیئت با ریاست «رضاقلی هدایت» جلسه‌ای را برای صدور حکم تشکیل داد. بعد از گذشت دو روز دادگاه به پایان رسید. و منصور تبرئه شد.
نقل است که هنگام افتتاح پل غازیان رضاشاه دستور داده که مهندسین پروژه و نفرات همراه، زیر پل قرار بگیرند. اینکه اگر پل ایمن نباشد و اتفاقی رخ داد بر سر همان مجریان پروژه آوار شود. این نقل قول بنظر می‌رسد صحت نداشته باشد. چراکه رضاشاه برای افتتاح پل غازیان در بندرانزلی حضور نداشته است.
شباهت پلهای انزلی و غازیان با پل تروتسکی کاملا مشهود است. پلهای انزلی و غازیان در زمان خود بسیار متجددانه طراحی شده بودند. از معماری پل تا اجرا و حتی ویژگی‌هایی همچون مسیر آبی، موقعیت و محیط پیرامون پروژه همگی جز عواملی بوده تا این پل‌ها جلوه بصری فوق‌العاده‌ای داشته باشد. علاوه بر این، پل غازیان اولین پل متحرک ایران بود. به طوری که مسئولین شرکت‌های مجری این پل‌ها، مدعی بودند تا آن زمان فقط سه پل با این طراحی و دستور ساخت در دنیا احداث شده بود.
منبع: