موج شکن های قدیم انزلی

موج شکن انزلی در کنار پل‌های زیبای این شهر از سازه‌های تاریخی این بندرگاه است. سازه‌‌ای که در کنار مناره و سایر اماکن و ساختمان‌های چندین ساله شهر، از قدیمی‌ترین المان‌های مدرن بندرانزلی محسوب می‌شوند. موج شکن‌های زیبایی که شاهکاری از معماری اواخر قرن نوزدهم­‌اند. دو سازه‌ که از بدو احداث،‌‌ هر بازدید کننده‌ای را مسحورِ ابهت و زیبایی خود می­‌کرده­‌اند. ساختاری که با ظرافت و فهمِ درست از معماری و بینش طراحانش از جزییات اکولوژیکی مرداب و دریا، تاکنون بر بطن بندرگاه استوار مانده است. هر چند که در سال‌های گذشته موج شکن شرقی در بخش غازیان، دستخوش تغییراتی شد اما همزاد غربی‌ش همچنان بر دهانه بندر به یادگار مانده است. پیش‌­تر، موج‌ شکن‌ها هم از ساحل غازیان و هم از ساحل انزلی پیدا بودند.

 

دلیل ساخت موج شکن‌های انزلی

پیداست که نیاز به ساخت موج شکن برای کاهش شدت طغیان آب و امواج به داخل بندرگاه بوده. امواجی که با قدرت در کولاک و طوفان، به کشتی‌های پهلو گرفته و یا کرجی‌ها و قایق‌های بومیان انزلی آسیب می­‌رساندند.

گفتنی‌ست بسیاری از کشتی‌ها در روزهای طوفانی بیرون بندرگاهِ انزلی روزها منتظر می‌مانده‌اند تا جریان کولاک و امواج خروشان آب آرام بگیرد. و پس از آن مجدد برای پهلو گرفتن وارد کانال می‌شده­‌اند. به خاطر این شرایط و برای جلوگیری از آسیب‌های احتمالی در بندرگاه، مانند سایر بنادر مهم دنیا نقشه احداث موج شکن‌های بندرانزلی کشیده می­‌شود. هرچند اصرار دولت روسیه تزاری برای توسعه و احداث بندر و موج شکن‌ها را نمی‌توان نایده گرفت. موج شکن‌های بندرانزلی بالاخره بر اساس قراردادی در سال 1274شمسی برابر با 1895میلادی توسط «کمپانی احداث راه انزلی – قزوین» ساخته می­‌شوند. قراردادی که در آن دولت وقت ایران برای ساخت موج شکن‌ها با دولت روسیه به توافق می‌رسد.

موج شکن‌های چوبی بندرانزلی

به نظر می‌رسد پیش از آنکه موج شکن‌های بندرانزلی ساخته شوند، بندرگاه انزلی دارای موج شکن‌های چوبی بوده است. در بعضی سفرنامه‌ها صحبت از این موج شکن‌های چوبی به میان آمده. در صفحه 11 سفرنامه «اورسل»، که در سال 1882 میلادی برابر با سال 1261شمسی به انزلی سفر کرده است آمده: «کمی دورتر از موج شکن‌ها.»

«لرد کرزن» در سال 1889 برابر با 1268 شمسی نیز از انزلی عبور کرده است. او نیز در سفرنامه‌اش می­‌نویسد: «خوشبخت مسافری که دریا به وی اجازه پیاده شدن می‌دهد. آن وقت هم که تازه از دهانه موج‌شکن‌ها گذشت باید تمام مرداب را طی کند و به بندرانزلی برسد.»

«اورسل» و «لرد کرزن» 7سال قبل از انعقاد قرارداد احداث بندر و موج شکن‌ها به انزلی آمده بودند. علاوه بر اینها «ن.پ.مامونتوف» مامور روسیه در سال 1908میلادی برابر با 1287 شمسی در حالی که از بندرانزلی می‌گذشته، چنین آورده: «موقع پیاده شدن از کشتی به دقت متوجه اطرافم شدم و غیر از موج شکن چوبی که آن هم در شرف انهدام بود چیزی ندیدم.»

«رابینو» نیز در این باره یادداشتی دارد. توصیفی که ماحصل تحقیقاتی در سال 1911 یعنی در 1290شمسی‌ست. او نوشته: «کشتی‌ها در طول دو موج شکن چوبی بار خود را خالی می‌کنند.» بنابر این اظهارات به نظر می‌رسد قبل از ساخت موج شکن‌های اصلی، موج شکن‌های چوبی بر دهانه بندرگاه وجود داشته است.

موج شکن‌های بندرانزلی چگونه ساخته شدند؟

موج شکن‌ها در سال 1914میلادی زیر نظر دو مهندس روسی به نام‌های «علی اف» و «پلوتونوف» ساخته شد. «دیمیتری» صاحب گراند هتل غازیان نیز آرشیتکت موج شکن‌ها بود.

در آن زمان موج شکن شرقی در قسمت غازیان به طول 750متر و عرض 6متر ساخته شد. در ساخت این موج شکن از تیرهای چوبی 12متری استفاده شد که به طور مایل برای صندوق‌بندی کوبیده شده و سپس با پیچ و مهره‌های بلند به قطر 5 سانتیمتر متصل شدند. عوامل ساخت در جریان احداث از جرثقیلی آهنی که روی تخته‌­ای شناور مستقر بود استفاده می‌کردند.

بتون­‌ریزی ویژه و استفاده از الوار و سنگ‌هایی که از معدن «سیاوزان» و «پونل» آورده شده بود، ساختاری منسجم و مستحکم برای موج شکن شرقی ایجاد کرد. پس از آن، موج شکن غربی نیز به طول 520 متر مانند همتای شرقی خود بنا می­‌شود.

نقل است که روس‌ها برای شروع پروژه می‌خواستند از سنگ‌هایی استفاده کنند که از بادکوبه آورده شده بود. سنگ‌هایی که حمام قدیمی علی‌اف هم از آن ساخته شده است. اما پس از بررسی‌های لازم توسط مهندسین از به کارگیری آن­ها صرف نظر می‌گردد. و ناچار به تحقیق و جستجوی سنگ‌ مورد نیازشان در اطراف بندرانزلی و کوه‌های تالش می­‌شوند.

مهندس «پلونوتوف» که در واقع کارشناس معدن بوده است، نمونه‌های یافت شده را به روسیه می­‌فرستد. آزمایشات و بررسی‌هایی بر روی سنگ‌ها صورت گرفته و مشخص می­‌شود سنگ‌های به دست آمده از هر جهت در مقابل آب و هوا و کولاک و دریا مناسب سازه‌های موج شکن است.

در طول ساخت موج شکن‌ها، کارگرانی که در پونل برای اجرای پروژه، مشغول استخراج سنگ بوده‌اند، تلفات بسیاری به علت ابتلا به بیماری مالاریا می­‌دهند. «مسیو نیکیتین» کونسولیار روسیه در رشت در جایی عنوان می­‌کند: «در پونل که در کنار مرداب است، کارگران برای ساختن بندرانزلی سنگ استخراج می‌کردند. تب زردی باعث تلفات زیاد گردید.»

از سال 1306 شمسی که تأسیسات اداره بندر، از شوروی به ایران تحویل گردید، اداره بندر و کشتیرانی در تعمیر و نگهداری آن اقدام و در سال 1314 شمسی به منظور مصون ماندن موج شکن‌ها از ضربات امواج دریا، مکعب‌های بتونی موجود را در جلو و اطراف موج شکن‌ها قرار دادند و بعدهای طرفین و زیر موج شکن‌ها که خالی بوده با بتون پوشانیده شده‌است. گردش روی موج شکن‌ها و تماشای منظره دریا و کانال و ساحل انزلی و بلوار، از فراز آن خاطره فراموش نشدنی در بیننده باقی خواهد گذارد.

مردم محلی اکنون آن را "موج شکن" و کمی بزرگترها آن را "مل" می نامند. موج شکن چون به زبان آلمانی ، Mole نام دارد و در زمان رضاه شاه پهلوی این سازه سنگی بدست آلمانی‌ها ساخته شد، بنابراین این نام در بندرانزلی نیز به اسم مول جا خوش کرد.

هم اکنون موج شکن قدیمی انزلی به همراه موج شکن جدید به عنوان گردشگاه مورد استفاده قرار می گیرد.